【台語世界／錄音】冠狀病毒Coronavirus COVID-19

21世紀ê百年大瘟疫--武漢肺炎，國際名號做冠狀病毒症2019（coronavirus disease 2019 , 簡稱COVID 19），病毒名叫嚴重急性呼吸症候群冠狀病毒（severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 , 簡稱 SARS CoV 2）；其中 ê SARS 就是2003年造成台灣73人死--去ê中國肺炎。

咱來了解chit隻病毒ê構造。請看圖像。病毒親像一粒球：大細是125 nm（nm就是奈米nanometer），一粒原子大約是0.5nm。病毒有圓圓ê外殼，外面有尖尖ê刺（Glycoprotein spike, S protein），內底有遺傳物質RNA。外面ê尖刺就是會kā 病毒chhōa入去人體細胞內、hō͘咱破病ê武器！

所有ê病毒本身lóng總m̄是完整ê細胞，無才調家己生存；ài靠寄生tī有活命ê生物才會活。
冠狀病毒靠尖刺貼tī咱 ê 細胞表面，kā RNA注入去細胞內，命令細胞製造病毒êRNA，這就是「複製replication」；聽候病毒RNA製造夠額ê-sî，細胞就piāng--破，病毒就四界走，走到別ê細胞繼續命令製造病毒RNA、細胞繼續piāng破、、。就按呢，hō͘人破病。Chit-má ê 了解是病毒特別ài侵犯咱ê心臟、腰子、肺部。所pái，下面ê人特別khah危險：慢性腰子病、慢性阻窒性肺病、免疫不全症、體重過頭重、嚴重心臟病、糖尿症等。

有啥物藥á會當治療武漢肺炎？眼時前無清楚！雖罔報紙電視有講著專門治療ma-lá-lí-á（malaria）ê 羥氯奎寧（hydrochloroquine）、原來對付Ebola病毒ê瑞德西韋（Remdesivir）、kap原本對抗AIDS（愛死病）ê洛匹那韋/利托那韋（ lopinavir/ritonavir ）若像有效，但是tio̍h koh等醫學界確認。藥物治療ê原理是阻擋病毒ê「複製」，kap治療「流感」仝款原理，hō͘病毒mài複製hiah濟，所pái愈早食愈好！

疫苗是上kài值得期待ê救星！疫苗ê作用是hō͘咱產生抗體，chiah-ê 抗體會kā病毒外面ê「尖刺」包--起-來，hō͘針刺bē-tàng chhōa病毒入去細胞內！這才是根本ê法度。M̄-kú啥物時陣才有thang用，chit-má猶m̄知；凡勢今年底以前就有，mā可能像AIDS疫苗按呢，全世界研究20外冬，猶未做--出-來！

上簡單koh 有效ê法度猶是掛嘴掩、捷洗手、m̄-thang烏白摸鼻目嘴kap保持社交距離。

covid19病毒構造。圖／作者提供
台灣字（白話字）版

21 sè-kí ê pah-nî tōa un-e̍k--Bú-hàn Hì-iām, kok-chè miâ hō-chò Koan-chōng Pēⁿ-to̍k Chèng 2019（kán-chheng COVID 19）. Pēⁿ-to̍k miâ kiò Giâm-tiōng Kip-sèng Ho͘-khip Chèng-hāu-kûn Pēⁿ-to̍k（kán-chheng SARS CoV 2）. Ki-tiong ê SARS chiū-sī 2003 年chō-sêng Tâi-oân 73 lâng sí--khì ê Tiong-kok Hì-iām.

Lán lâi liáu-kái chit-chiah pēⁿ-to̍k ê kò͘-chō. Chhiáⁿ khòaⁿ tô͘-siōng. Pēⁿ-to̍k chhin-chhiūⁿ chi̍t-lia̍p kiû: tōa-sè sī 125 nm（nm chiū-sī nanometer, Hôa-gí kóng nài-mî）. Chi̍t-lia̍p goân-chú tāi-iok sī 0.5 nm. Pēⁿ-to̍k ū iⁿ-iⁿ ê gōa-khak, gōa-bīn ū chiam-chiam ê chhì （S protein）, lāi-té ū ûi-thoân bu̍t-chit RNA. Gōa-bīn ê chiam-chhì chiū-sī ē kā pēⁿ-to̍k chhōa ji̍p-khì lâng ê sè-pau lāi, hō͘ lán phòa-pēⁿ ê bú-khì.

Só͘-ū ê pēⁿ-to̍k lóng-chóng m̄-sī oân-chéng ê sè-pau, bô châi-tiāu ka-kī seng-chûn. Ài khò kià-seⁿ tī ū oa̍h-miā ê seng-bu̍t chiah ē oa̍h! Koan-chōng pēⁿ-to̍k khò chiam-chhì tah tī lán ê sè-pau piáu-bīn, kā RNA chù ji̍p-khì sè-pau lāi, bēng-lēng sè-pau chè-chō pēⁿ-to̍k ê RNA, che chiū-sī ho̍k-chè. Thèng-hāu pēⁿ-to̍k RNA chè-chō kàu-gia̍h ê-sî, sè-pau chiū piāng--phòa, pēⁿ-to̍k chiū sì-kè cháu, cháu kàu pa̍t-ūi kè-sio̍k bēng-lēng chè-chō pēⁿ-to̍k RNA, sè-pau kè-sio̍k piāng--phòa,,,. Chiū án-ne, hō͘ lâng phòa-pēⁿ! Chit-má ê liáu-kái sī pēⁿ-to̍k te̍k-pia̍t ài chhim-hoān lán ê sim-chōng, io-chí, hì-pō͘. Sò͘-pái, ē-bīn ê lâng te̍k-pia̍t gûi-hiám: bān-sèng io-chí pēⁿ, bān-sèng chó͘-that-sèng hì-pēⁿ, bián-e̍k put-choân chèng, thé-tāng kòe-thâu tāng, giâm-tiōng sim-chōng pēⁿ, thn̂g-jiō pēⁿ téng.

Ū siáⁿ-mih io̍h-á ē-tàng ti-liâu Bú-hàn Hì-iām? Gán-sî-chêng bô chheng-chhó. Sui-bóng pò-chóatiān-si ū kóng-tio̍h choan-bûn tī-liâu ma-lá-lí-á ê Hydrochloroquine, Remdesivir, kap goân-pún tùi-khòng AIDS ê lopinavir/ritonavir ná-chhiūⁿ ū-hāu, tān-sī tio̍h koh tán i-ha̍k-kài khak-jīn. Io̍h-bu̍ttī-liâu ê goân-lí sī chó͘-tòng pēⁿ-to̍k ê ho̍k-chè, kap tī-liâu liû-kám kāng-khoán goân-lí, hō͘ pēⁿ-to̍k mài ho̍k-chè hiah chē. Só͘-pái lú chá chia̍h lú hó.

E̍k-biâu sī siōng-kài ta̍t-tit kî-thāi ê kiù-chheⁿ! E̍k-biâu ê chok-iōng sī hō͘ lán sán-seng khòng-thé. Chiah-ê khòng-thé ē kā pēⁿ-to̍k gōa-bīn ê chiam-chhì pau---khí-lâi, hō͘ chiam-chhì bē-tàng chhōa pēⁿ-to̍k ji̍p-khì sè-pau lāi! Che chiah-sī kin-pún ê hoat-tō͘. M̄-kú siáⁿ-mih sî-chūn chiah ū thang iōng, chit-má m̄-chai. Hoān-sè kin-nî té í-chêng chiū ū; mā ū khó-lêng chhiūⁿ AIDS e̍k-biâu án-ne, choân sè-kài gián-kiù 20 gōa tang iáu-bōe chò--chhut-lâi.

Siōng kán-tan koh ū-hāu ê hoat-tō͘ iáu-sī kòa chhùi-om, chia̍p sé-chhiú, m̄-thang o͘-pe̍h bong phīⁿ ba̍k chhùi, kap pó-chhî siā-kau kī-lî.
讀hōo你聽：

文章屬作者個人意見，文責歸屬作者，本報提供意見交流平台，不代表本報立場。