【台語世界】建立台灣文化主體性

文／張復聚（台灣羅馬字協會創會會長）
台灣過去一直hō͘外來政權殖民統治。台灣人lóng tī 足苦難ê環境bo̍k-bo̍k-siû teh求活命。
三頓chia̍h 會飽是上koân ê 向望。台灣人sio-chioh-mn̄g “食飽bōe”就是按呢來- -ê。因為按呢台灣人無機會建立主體性，不管是文化á-sī政治。
Taⁿ, 行到21世紀。咱m̄-nā GDP 大大進步，科技發展mā世界真出名。最近30冬ê政治改革mā hō͘ 世界o-ló到觸舌。中國肺炎（Covid-19）防治ê表現hō͘咱成做世界醫療ê模範生！
經過30冬ê演變，台灣人ê政治意識已經覺醒！台灣人ê政治認同已經超過60%。M̄-kú台灣人ê文化意識猶真欠缺！無夠額ê文化肥地咱真歹建國！
代先，咱ê文化節日lóng猶是KMT ùi中國chah- -來ê。 啥物清明節、五日節（端午節）、光復節……lóng-chóng kap 台灣無關係！咱應該制定紀念228 ê掃墓節、懷念林茂生ê教師節、蔣渭水ê醫師節、Mona Rudo （莫那魯道） ê原民節、kap客家ê Thiân-chhon-ngit （天穿日）……等等。若beh青年節mā ài 選3月14紀念2014年ê學生運動- -日頭花。這款才是真正屬咱台灣ê節日！
Koh來，咱對人ê稱呼lóng是”阿”chhōa-頭。阿爸、阿母、阿舅、阿妗、阿姑、阿祖……甚至阿輝伯a （李登輝）、阿扁總統 （陳水扁）、阿中部長（陳時中） ……。咱kan-ta對家己ê親族á才用大/小chhōa-頭，親像大伯、小叔á、大兄、小弟。這是原汁ê台灣文化。
但是，咱ê總統蔡英文sòa hō͘ 華語叫做『小英』！大家mā lóng 真自然tòe 人按呢用。不知不覺中咱ê台灣文化已經被入侵kap改變！這表示咱ê文化意識無夠敏感。咱mā lóng 知，『大華、小明』這款稱呼是中國文化。是啥代會踏入台灣？就是華語霸權！Chit-má 咱定定聽著『爺爺』『奶奶』m̄-sī阿公、阿媽，『早上好』m̄是 gâu早 á-sī 『早安』……。
上尾，咱ê台灣母語mā ài提倡！論真講，台灣文化ê內容有原住民南島文化、漢文化、pah-oa̍t 百越文化、西班牙文化、荷蘭文化、日本文化kap戰後中國人chah—來ê真濟中原無仝文化。按呢來講，中國文化確實是台灣文化ê部分若定。
Chit-má咱已經脫離早前苦難，過輕鬆ê生活。M̄-nā食飽無問題，mā享受足濟現代文明ê產物。咱應該ài”食飽siuⁿ閒、創造文明（Noblesse oblige）”, 建立台灣文化ê主體性thang建國。
注： 『』Hôa-gí hoat-im.
台灣字（白話字）版
Tâi-oân kòe-khì it-ti̍t hō͘ gōa-lâi chèng-koân si̍t-bîn thóng-tī. Tâi-oân-lâng lóng tī chiok khó͘-lān ê khoân-kéng bo̍k-bo̍k-siû teh kiû oa̍h-miā! Saⁿ-tǹg chia̍h ē pá sī siōng koân ê ǹg-bāng.Tâi-oân-lâng sio-chioh-mn̄g “chia̍h-pá bōe” chiū-sī án-ne lâi- -ê. In-ūi án-ne Tâi-oân-lâng bô ki-hōe kiàn-li̍p chú-thé-sèng, put-koán sī bûn-hòa á-sī chèng-tī!
Taⁿ, kiâⁿ kàu 21 sè-kí. Lán m̄-nā GDP tōa-tōa ū chìn-pō͘, kho-ki hoat-tián mā sè-kài chin chhut-miâ. Chòe-kīn 30 tang ê chèng-tī kái-kek mā hō͘ sè-kài o-ló kàu ta̍k-chi̍h. Tiong-kok Hì-iām（Covid-19）hông-tī ê piáu-hiān hō͘ lán chiâⁿ-chò sè-kài i-liâu ê bô͘-hoān-seng!
Keng-kòe 30 tang ê ián-piàn, Tâi-oân-lâng ê chèng-tī ì-sek í-keng kak-chhéⁿ! Tâi-oân-lâng ê chèng-tī jīn-tông í-keng chhiau-kòe 60 pha. M̄-kú, Tâi-oân-lâng ê bûn-hòa ì-sek kap jīn-tông iáu chin khiàm-khoat! Bô kàu-gia̍h ê bûn-hòa pûi-té lán chin pháiⁿ kiàn-kok!
Tāi-seng, lán ê bûn-hòa cheh-ji̍t lóng iáu-sī KMT ùi Tiong-kok chah- -lâi ê. Siáⁿ-mi̍h chheng-bêng-cheh, gō͘-ji̍t-cheh（端午節）, kong-ho̍k-cheh……lóng-chóng kap Tâi-oân bô koan-hē! Lán eng-kai chè-tēng kì-liām 228 ê sàu-bōng-cheh, hoâi-liām 林茂生 ê kàu-su-cheh, 蔣渭水 ê i-su-cheh, Mona Rudo（莫那魯道）ê goân-bîn-cheh, kap Kheh-ka ê Thiân-chhon-ngit（天穿日）……téng-téng. Nā beh chheng-liân-cheh mā ài soán 3 goe̍h 14 kì-liām 2014 nî ê ha̍k-seng ūn-tōng, Ji̍t-thâu-hoe. Chit-khoán chiah-sī chin-chiàⁿ sio̍k lán Tâi-oân ê cheh-ji̍t!
Koh-lâi, lán tùi lâng ê chheng-ho͘ lóng-sī “A” chhōa-thâu. A-pa, A-bó, A-kū, A-kīm, A-ko͘, A-chó͘…… sīm-chì A-Hui peh-a（李登輝）, A-Píⁿ chóng-thóng（陳水扁）, A-Tiong pō͘-tiúⁿ （陳時中）……. Lán kan-ta tùi ka-kī ê chhin-cho̍k-á chiah iōng tóa/sió chhōa-thâu, chhin-chhiūⁿ tōa-peh, sió-chek-á, tōa-hiaⁿ, sió-tī. Che-sī goân-chiap ê Tâi-oân bûn-hòa.
Tān-sī, lán ê chóng-thóng Chhòa Eng-bûn sòa hō͘ Hôa-gí sè-kài kiò-chò『小英』! Tāi-ke mā lóng chin chū-jiân tòe lâng án-ne iōng. Put-ti put-kak tiong lán ê Tâi-oân bûn-hòa í-keng pī ji̍p-chhim kap kái-piàn! Che piáu-sī lán ê bûn-hòa ì-sek bô kàu bín-kám. Lán mā lóng chai,『大華, 小明』chit-khoán chheng-ho͘ sī Tiong-kok bûn-hòa. Sī siáⁿ-tāi ē ta̍h-ji̍p Tâi-oân? Chiū-sī Hôa-gí pà-koân! Chit-má lán tiāⁿ-tiāⁿ thiaⁿ-tio̍h 『爺爺』『奶奶』m̄-sī A-Kong, A-Má; 『早上好』m̄-sī gâu-chá á-sī『早安』……
Siōng-bóe, lán ê Tâi-oân bó-gí mā ài thê-chhiòng! Lūn-chin kóng, Tâi-oân bûn-hòa ê lōe-iông ū Goân-chū-bîn Lâm-tó bûn-hòa, Hàn bûn-hòa, Pah-oa̍t bûn-hòa, Se-pan-gâ bûn-hòa, Hô-lân bûn-hòa, Ji̍t-pún bûn-hòa, kap chiàn-āu Tiong-kok-lâng chah- -lâi ê chin-chē tiong-goân bô-kāng bûn-hòa. Án-ne lâi khòaⁿ, Tiong-kok bûn-hòa khak-si̍t sī Tâi-oân bûn-hòa ê pō͘-hūn nā-tiāⁿ.
Chit-má lán í-keng thoat-lî chá-chêng khó͘-lān, kòe khin-sang ê seng-oa̍h. M̄-nā chia̍h-pá bô būn-tê, mā hiáng-siū chiok-chē hiān-tāi bûn-bêng ê sán-bu̍t. Lán eng-kai ài “Chia̍h-pá siuⁿ-êng chhòng-chō bûn-bêng（Noblesse oblige）”, kiàn-li̍p Tâi-oân bûn-hòa ê chú-thé-sèng, thang kiàn-kok.