【台語世界／錄音】聽大石山講古 Thiaⁿ Tōa-chio̍h-phīⁿ-soaⁿ Kóng-kó͘

來坐！阮遮有涼亭á thang chah日。坐踮遮看海，聽海湧kài爽神。若無棄嫌，我大石鼻山陪你開講！

你來問阮遮海邊á哪會chhāi chi̍t-ê 飛烏ê像？頂頭koh有刻Sakizaya族（撒奇萊雅族）？飛烏是阮遮ê名產。Ah阮遮是Sakizaya族ê地頭。附近有Kha-lō͘-lân Siā。Hăⁿ? Sakizaya族你khah生份？百外冬前in tòa tī 奇萊平陽，tō是這陣ê花蓮市lah。

In ná會 sóa-lâi遮？He清國害--ê lah。清國佔台灣ê時為著in官商交結 ê 利益，侵略後山。1877年tō 爆發對Pangcah（阿美族）ê「大港口屠殺」。了後，徙去奇萊平陽ê漢人kan-taⁿ兵仔kap生理人。In mā kan-taⁿ會曉lim酒kap放縱。Lim酒文化soah漸漸影響原住民 loh。

奇萊平陽有Sakizaya, Pangcah kap Kebalan（噶瑪蘭族）chit 3族。Kebalan tī hia hông稱做加禮宛。在來清國統治ê手段tō-sī踳踏kap 剝削。兵á koh草踏加禮宛ê婦女leh！去kā抗議soah kâng刣--死！這聲頷頸生瘤, 拄--著ah。無反bē使--chit。自按呢爆發1878年ê加禮宛起義。

Sakizaya mā 做伙反chit-ê 眼中ê強盜集團。所以chit-ê起義mā號做達固湖灣起義。加禮宛5 ê社hông毀掉。Sakizaya hông滅族。Chhun-ê Sakizaya人四散。有--ê走去東海岸。阮遮ê Kha-lō͘-lân Siā tō是按呢來--ê。從此以後Sakizaya bih tī Pangcah lāi-té, m̄-káⁿ hông 知影真正ê身份。到十幾冬前才正名。莫怪你會感覺真生份。

無拍算1888年iū-koh爆發大庄起義。Hit-kái換清國官員濫糝做koh草踏人ê婦女！起義--ê主要是Pangcah。有寡平埔--ê kap in 合作。內平埔（花東縱谷）其他ê庄社chham海墘--ê mā 有反。甚至懸山ê原住民mā加入。Beh趕走漢人kap倚in ê人。漢人ê性lóng beh kâng食、kâng 欺負、kâng 敲油。才會才顧人怨。濫tī Pangcah內底ê Sakizaya定著有tòe leh反！

我有看著海墘ê平埔kap Pangcah 去Chîm-kóng-ò燒兵á營。軍官先走leh弄。兵á mā 做衣soan！反抗軍拍到寶桑（台東）ê時，hiah-ê官兵mā bih tī 別位m̄敢出--來。路尾清國出動軍艦大砲火箭kā in大屠殺！濟濟海墘ê庄社hông毀滅。無Pangcah--ê才無代誌ah…

1889年，英國長老教會 ê 余饒理牧師有來阮後山巡教會，安慰眾人。起義期間恐怖koh危險。想beh保持中立ê人真為難。彼陣Pangcah四界chhiau-soaⁿ。暝--時bih tī山頂鰱lè 一支火chhat beh食薰mā hông當做是Pangcah ê火龍索。

余牧師mā ū去奇萊平陽。彼ê所在西洋人猶m̄-bat行腳到。伊用投影機放圖片hō͘原住民看，傳福音。投影機ê節目hō͘ in真佮意。甚至Pangcah koh正式獻出歌聲kā說謝。牧師感覺Pangcah ê庄社比漢人ê khah四是。厝整齊koh清氣相。Chih接mā真掜梢。我想，伊看--著ê Pangcah 定著有lām Sakizaya tī 內底。

伊mā看著彼陣ê 兵á營lóng真垃圾。像鹿寮ê兵仔mā衫破sàm，koh袂少人身軀有癩哥ê空嘴。Koh用假錢，koh 95-pha ê 兵á食鴉片。Hàm古--ê是清國koh用薰塗hō͘ in做薪水leh！ 總是，原住民猶原單純。平埔--ê猶原善良。漢人猶原奸巧lah！

講著chit-ê殖民歷史tō真艱苦。M̄-koh在地ê故事mā bē-tàng放袂記。Chit-má ê人ài beh來花蓮、台東chhit-thô。敢有想過遮犧牲偌濟原住民leh？故事講到遮。你坐tiàm hia聽海湧有感覺無啥kâng--無？Mh，寒--人阮遮ê沙埔會hō͘石頭khàm tiâu leh。海湧chhiâng來chhiâng去，石頭tō “khok-lok-khok-lok"應來應去。誠心適ho͘ⁿh？

無論世事按怎演變，大自然ê聲猶原袂變。歷史ê傷害tō交hō͘時間器醫治--lo͘h。

台灣字（白話字）版
Lâi chē! Gún chia ū liâng-têng-á thang cha̍h ji̍t. Chē tiàm chia khòaⁿ hái, thiaⁿ hái-éng kài sóng-sîn. Nā bô khì-hiâm, góa Tōa-chio̍h-phīⁿ-soaⁿ pôe lí khai-káng!

Lí mn̄g gún chia hái-piⁿ-á ná ē chhāi chi̍t ê poe-o͘ ê siōng. Téng-thâu koh ū khek Sakizaya cho̍k? Poe-o͘ sī gún chia ê bêng-sán. Ah gún chia sī Sakizaya cho̍k ê tē-thâu. Hū-kīn ū Kha-lō͘-lân Siā. Hăⁿ? Sakizaya cho̍k lí khah chheⁿ-hūn? Pah-gōa tang chêng in tòa tī Kî-lâi pêⁿ-iûⁿ, tō-sī chit-chūn ê Hoa-liân-chhī--lah!

In ná-ē sóa lâi chia? He Chheng-kok hāi--ê--ah. Chheng-kok chiàm Tâi-oân ê sî ūi-tio̍h in koaⁿ-siong kau-kiat ê lī-ek, chhim-lio̍k āu-soaⁿ. 1877 nî tō po̍k-hoat tùi Pangcah (Amis) ê “Tōa-káng-kháu Tô͘-sat”. Liáu-āu, sóa-khì Kî-lâi pêⁿ-iûⁿ ê Hàn-jîn kan-taⁿ peng-á kap seng-lí-lâng. In mā kan-taⁿ ē-hiáu lim-chiú kap hòng-chhiòng. Lim-chiú bûn-hòa soah chiām-chiām éng-hióng goân-chū-bîn--lo͘h.

Kî-lâi pêⁿ-iûⁿ ū Sakizaya, Pangcah kap Kebalan chit saⁿ cho̍k. Kebalan tī hia hông chheng-chò Ka-lé-oán. Chāi-lâi Chheng-kok thóng-tī ê chhiú-tōaⁿ tō-sī thún-ta̍h kap pak-siah. Peng-á koh chháu-ta̍h Ka-lé-oán ê hū-lú--leh! Khì kā khòng-gī soah kâng thâi--sí! Chit-siaⁿ ām-kún seⁿ-liû, tú--tio̍h--ah. Bô hoán bē-sái--chit. Chū án-ne po̍k-hoat 1878 nî ê Ka-lé-oán Khí-gī.
Sakizaya mā chò-hóe hoán chit ê in gán-tiong ê “kiông-tō chi̍p-thoân”. Só͘-í chit ê khí-gī mā hō-chò Takubuwa khí-gī. Ka-lé-oán gō͘ ê siā hông húi-tiāu. Sakizaya hông bia̍t-cho̍k. Chhun ê Sakizaya lâng sì-sòaⁿ. Ū--ê cháu khì tang hái-hōaⁿ. Gún chia ê Kha-lō͘-lân Siā tō-sī án-ne lâi--ê. Chiông-chhú-í-āu Sakizaya bih tī Pangcah lāi-té, m̄-káⁿ hông chai-iáⁿ chin-chiàⁿ ê sin-hūn. Kàu cha̍p kúi tang chêng chiah chiàⁿ-miâ. Bo̍k-koài lí ē kám-kak chheⁿ-hūn.
Bô-phah-sǹg 1888 nî iū-koh po̍k-hoat Tōa-chng Khí-gī. Hit kái ōaⁿ Chheng-kok koaⁿ-goân lām-sám-chò koh chháu-ta̍h lâng ê hū-lú! Khí-gī--ê chú-iàu sī Pangcah. Ū kóa pêⁿ-po͘--ê kap in ha̍p-chok. Lāi-pêⁿ-po͘ (Hoa-tang Chhiòng-kok) kî-thaⁿ ê chng-siā chham hái-kîⁿ--ê mā ū hoán. Sīm-chì koân-soaⁿ ê goân-chū-bîn mā ka-ji̍p. Beh kóaⁿ-cháu Hàn-jîn kap óa in ê lâng. Hàn-jîn ê sèng lóng beh kâng chia̍h, kâng khi-hū, kâng khà-iû. Chiah ē chiah kò͘-lâng-oàn. Lām tī Pangcah lāi-té ê Sakizaya tiāⁿ-tio̍h ū tòe leh hoán!
Góa ū khòaⁿ-tio̍h hái-kîⁿ ê Pêⁿ-po͘ kap Pangcah khì Chîm-kóng-ò sio peng-á-iâⁿ. Kun-koaⁿ seng cháu leh lōng. Peng-á mā chò i soan! Hoán-khòng-kun phah kàu Pó-song (Tâi-tang) ê sî, hiah-ê koaⁿ-peng mā bih tī pa̍t-ūi m̄ káⁿ chhut--lâi! Lo̍h-bóe Chheng-kok chhut-tōng kun-lām tōa-phàu hóe-chìⁿ kā in tōa tô͘-sat! Chē-chē hái-kîⁿ ê chng-siā hông húi-bia̍t. Bô Pangcah--ê chiah bô tāi-chì ah…
1889 nî, Eng-kok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe ê Î Jiâu-lí (George Ede) bo̍k-su ū lâi gún āu-soaⁿ sûn kàu-hōe, an-ùi chèng-lâng. Khí-gī kî-kan kióng-pò͘ koh gûi-hiám. Siūⁿ beh pó-chhî tiong-li̍p ê lâng chin ûi-lân. Hit-chūn Pangcah sì-kè chhiau-soaⁿ. Mê--sî bih tī soaⁿ-téng ê lâng liân lè chi̍t ki hóe-chhat beh chia̍h hun mā ē hông tòng-chò sī Pangcah ê hóe-lêng-soh.
Î bo̍k-su mā ū khì Kî-lâi pêⁿ-iûⁿ. Hit ê só͘-chāi se-iûⁿ-lâng iáu m̄-bat kiâⁿ-kha-kàu. I iōng tâu-iáⁿ-ki pàng tô͘-phìⁿ hō͘ goân-chū-bîn khòaⁿ, thoân hok-im. Tâu-iáⁿ-ki ê chiat-bo̍k hō͘ in chin kah-ì. Sīm-chì Pangcah koh chèng-sek hiàn-chhut koa-siaⁿ kā soeh-siā. Bo̍k-su kám-kak Pangcah ê chng-siā pí Hàn-jîn-ê khah sù-sī. Chhù chéng-chê koh chheng-khì-siùⁿ. Chih-chiap mā chin tau-sau. Góa siūⁿ, i khòaⁿ--tio̍h ê Pangcah tiāⁿ-tio̍h ū lām Sakizaya tī lāi-té!
I mā khòaⁿ-tio̍h hit-chūn ê peng-á-iâⁿ lóng chin lah-sap. Chhiūⁿ Lo̍k-liâu ê peng-á m̄-nā saⁿ phòa-sàm, koh bē-chió lâng seng-khu ū chin chē thái-ko khang-chhùi. Koh ēng ké-chîⁿ, koh 95% ê peng-á chia̍h a-phiàn. Hàm-kó͘--ê sī Chheng-kok koh ēng hun-thô͘ hō͘ in chò sin-súi--leh! Chóng--sī, goân-chū-bîn iû-goân tan-sûn. Pêⁿ-po͘--ê iû-goân siān-liông. Hàn-jîn iû-goân kan-khiáu--lah!
Kóng-tio̍h chiah-ê si̍t-bîn le̍k-sú tō chin kan-khó͘, m̄-koh chāi-tē ê kò͘-sū mā bē-sái pàng bōe-kì. Chit-má ê lâng ài-beh lâi Hoa-liân Tâi-tang chhit-thô. Kám ū siūⁿ-kòe chia hi-seng gōa-chē goân-chū-bîn--leh? Kò͘-sū kóng kàu chia. Lí chē tiàm chia thiaⁿ hái-éng ū kám-kak bô sáⁿ kâng--bô? Mh, kôaⁿ--lâng gún chia ê soa-po͘ ē hō͘ chio̍h-thâu khàm-tiâu--leh. Hái-éng chhiâng-lâi chhiâng-khì, chio̍h-thâu tō “khok-lok-khok-lok" ìn-lâi ìn-khì. Chiâⁿ sim-sek--hoⁿh?
Bô-lūn sè-sū án-chóaⁿ ián-piàn, tāi-chū-jiân ê siaⁿ iû-goân bē piàn. Le̍k-sú ê siong-hāi tō kau hō͘ sî-kan khì i-tī--lo͘h.

讀hōo你聽：

文章屬作者個人意見，文責歸屬作者，本報提供意見交流平台，不代表本報立場。