【台語世界/錄音】教囡仔寫台語詩~經驗分享

Tī社會上教台語有20冬ê經驗,踏入學校教學生有18冬久,一直到8冬前才想著我若退休離開學校,我教台語ê歷史會留lo̍h啥物記錄,是m̄是留lo̍h空白ê記tî;若按呢敢是真可惜,著因為按呢才開始教囡仔用台語寫作;因為寫作會當tī台語界ê歷史留lo̍h美好ê見證,透過台語寫作hō͘學生佮老師留lo̍h永遠ê記tî,這是台語老師ê時代任務。

有人teh講,教囡仔講toan-tiah (道地) ê台語已經是無簡單ê一件代誌,何況beh寫台語詩。天下間無oh-chiâⁿ ê事,看咱是m̄是beh去做;代先我叫囡仔練習寫作ê時,in lóng “hăⁿ”一聲,kán-ná袂輸愛in ê命。經過我ûn-ûn-á說明,ta̍uh-ta̍uh-á鼓勵,就有作品一篇一篇浮上檯面。我kā囡仔講,寫台語詩愛有詩意、感情抑是趣味性,tō是講若無詩意佮感情,上無嘛愛有趣味性。經過我ê分析佮開拆,囡仔沓沓仔就進入狀況。

我kā囡仔講,寫台語詩愛用台語思考,千萬m̄-thang用華語思考;較困難ê台語漢字若袂曉寫,tō用台語羅馬字來寫,羅馬字若袂曉、有對照表thang查,若閣袂曉、台語m̄-bat ê字ē-sái問老師。囡仔若是用華語kā我問,我會講請你用台語問;譬喻講:伊若kā我問『好像』的台語按怎寫,我袂kā伊講,因為伊無用台語思考;伊若問「親像」兩字ê台語按怎寫,我才會寫hō͘伊了解,因為這ê時陣伊有用台語思考。教囡仔teh寫台語詩ê時,愛用台語思考,不准用華語來思考,若用華語來思考無法度寫出有詩意、有感情佮趣味ê台語詩。全新ê台語思考方式,m̄-nā hō͘囡仔台語進步,嘛hō͘囡仔ê台語聽、講、讀、寫ê能力攏得著幫贊。

Tī寫台語詩ê時,囡仔會用心去思考,伊用台語做中心,這是chit-má ê教育m̄-bat有ê經驗。當然m̄是每一ê囡仔攏有法度完成作品,因為一禮拜才一節台語課;只要老師用心鼓勵、貼心指導,囡仔ê作品就是對老師上好ê回報。Tī寫台語詩ê過程會發覺無仝款ê囡仔,有無仝款ê個性;對in ê作品當中發現無仝款ê囡仔世界,對囡仔ê台語詩了解伊ê家庭背景,發現伊內心ê點點滴滴。

下面是部份台語囡仔詩ê題目,hō͘逐家做參考:時間、我的家、心情、爸母、Hú仔kah鉛筆、四季、親人、朋友、個性、教室、日頭、體格、山、月娘、上天、雲、大自然、星辰、天公伯仔、花、老師的話、做環保、學校、台語老師、日頭花、寫hō͘秋天ê批…等,寫hō͘秋天ê批這首台語詩2018年得著阿公溪文學獎台語囡仔詩第一名。

寫hōo秋天ê批
熱天tiām-tiām已經過
Hip熱ê景緻無tè chhōe
秋天ná詩親像一pak畫
坐tī涼亭gia̍h頭看明月
天星閃爍伴燈火
輪tio̍h你kah阮交陪
想beh kā你講出心內話
M̄知按怎對你來póe-hōe

涼涼ê秋風ûn-ûn-á吹
吹kah樹叢chhun無幾蕊花
紅紅ê樹葉飛ah飛
美麗ê楓á葉紅kah親像血
一葉一葉攏是我ê寶貝
向望永遠kah你來陪tòe
千言萬語山盟海誓
藏tī寄bē出--去ê情批

台灣字(白話字)版
Kà gín-á siá Tâi-gí-si~Keng-giām hun-hióng


Tī siā-hōe-siōng kà Tâi-gí ū 20 tang ê keng-giām, Ta̍h-ji̍p ha̍k-hāu kà ha̍k-seng ū 18 tang kú. It-ti̍t kàu 8 tang chêng chiah siūⁿ-tio̍h góa nā thè-hiu lî-khui ha̍k-hāu, góa kà Tâi-gí ê le̍k-sú ē lâu-lo̍h siáⁿ-mih kì-lio̍k? Sī m̄-sī lâu-lo̍h khang-pe̍h ê kì-tî. Nā án-ne kám-sī chin khó-sioh? Tio̍h in-ūi án-ne chiah khai-sí kà gín-á ēng Tâi-gí siá-chok. In-ūi siá-chok ē-tàng tī Tâi-gí-kài ê le̍k-sú lâu-lo̍h bí-hó ê kiàn-chèng. Thàu-kòe Tâi-gí siá-chok hō͘ ha̍k-seng kah lāu-su lâu-lo̍h éng-oán ê kì-tî. Che sī Tâi-gí lāu-su ê sî-tāi jīm-bū.

Ū lâng kóng:Kà gín-á kóng toan-tiah ê Tâi-gí í-keng sī bô kán-tan ê chi̍t-kiāⁿ tāi-chì, hô-hóng beh siá Tâi-gí-si. Thian-hā-kan bô oh-chiâⁿ ê sū, khòaⁿ lán sī m̄-sī beh khì chò. Tāi-seng góa kiò gín-á liān-si̍p siá-chok ê sî, in lóng “hăⁿ” chi̍t-siaⁿ, ká-ná bē-su ài in ê miā. Keng-kòe góa ûn-ûn-á soeh-bêng, ta̍uh-ta̍uh-á kó͘-lē, tō ū chok-phín chi̍t-phiⁿ chi̍t-phiⁿ phû chiūⁿ tâi-bīn. Góa kā gín-á kóng, siá Tâi-gí-si ài ū si-ì, kám-chêng, a̍h-sī chhù-bī-sèng. Tio̍h-sī kóng nā-bô si-ì kah kám-chêng, siōng-bô mā ài ū chhù-bī-sèng. Keng-kòe góa ê hun-sek kah khui-thiah, gín-á ta̍uh-ta̍uh-á tio̍h chìn-ji̍p chōng-hóng.

Góa kā gín-á kóng, “Siá Tâi-gí-si ài ēng Tâi-gí su-khó. Chhian-bān m̄-thang ēng Hôa-gí su-khó.” Khah khùn-lân ê Tâi-gí Hàn-jī nā bē-hiáu siá, tō ēng Tâi-gí Lô-má-jī lâi siá. Lô-má-jī nā bē-hiáu, ū tùi-chiàu-pió thang chhâ. Nā koh bē-hiáu, Tâi-gí m̄-bat ê jī ē-sái mn̄g lāu-su. Gín-á nā-sī ēng Hôa-gí kā góa mn̄g, góa ē kóng chhiáⁿ lí ēng Tâi-gí mn̄g. Phì-jū kóng:I nā kā góa mn̄g『好像』ê Tâi-gí án-chóaⁿ siá, góa bē kā i kóng. In-ūi i bô ēng Tâi-gí su-khó. I nā mn̄g”chhin-chhiūⁿ”nn̄g-ji ê Tâi-gíán-chóaⁿ siá, góa chiah ē siá hō͘ i liáu-kái. In-ūi chit-ê sî-chūn i ū ēng Tâi-gí su-khó. Kà gín-á teh siá Tâi-gí-si ê sî ài ēng Tâi-gí su-khó. Put-chún ēng Hôa-gí lâi su-khó. Nā ēng Hôa-gí lâi su-khó bô hoat-tō͘ siá chhut ū si-ì, ū kám-chêng kah chhù-bī ê Tâi-gí-si. Choân-sin ê Tâi-gí su-khó hong-sek, m̄-nā hō͘ gín-á Tâi-gí chìn-pō͘, mā hō͘ gín-á ê Tâi-gí thiaⁿ, kóng, tha̍k, siá ê lêng-le̍k tit-tio̍h pang-chān.

Tī siá Tâi-gí-si ê sî, gín-á ē iōng-sim khì su-khó. I ēng Tâi-gí chò tiong-sim. Che sī chit-má ê kàu-io̍k m̄-bat ū ê keng-giām. Tong-jiân m̄-sī múi chi̍t-ê gín-á lóng ū hoat-tō͘ oân-sêng chok-phín. In-ūi chi̍t lé-pài chiah chi̍t-chiat Tâi-gí-khò. Chí-iàu lāu-su iōng-sim kó͘-lē, tah-sim chí-tō, gín-á ê chok-phín tio̍h-sī tùi lāu-su siōng-hó ê hôe-pò. Tī siá Tâi-gí-si ê kòe-têng ē hoat-kak bô kâng-khoán ê gín-á, ū bô kâng-khoán ê kò-sèng. Tùi in ê chok-phín tang-tiong hoat-hiān bô kâng-khoán ê gín-á sè-kài. Tùi gín-á ê Tâi-gí-si liáu-kái i ê ka-têng pōe-kéng, hoat-hiān i lāi-sim ê tiám-tiám-tih-tih.

Ē-bīn sī pō͘-hūn Tâi-gí gín-á-si ê tê-bo̍k, hō͘ ta̍k-ke chò chham-khó: Sî-kan, Góa ê ke, Sim-chêng, Pē-bú, Hú-á kah Iân-pit, Sù-kùi, Chhin-lâng, Pêng-iú, Kò-sèng, Kàu-sek, Ji̍t-thâu, Thé-keh, Soaⁿ, Goe̍h-niû, Siōng-thian, Hûn, Tāi-chū-jiân, Chheⁿ-sîn, Thiⁿ-kong-peh-ah, Hoe, Lāu-su ê ōe, Chò khoân-pó, Ha̍k-hāu, Tâi-gí lāu-su, Ji̍t-thâu-hoe, Siá hō͘ chhiu-thiⁿ ê phoe...téng. Siá hō͘ chhiu-thiⁿ ê phoe chit-siú Tâi-gí-si, 2018 nî tit-tio̍h A-kong-tiàm-khe Bûn-ha̍k-chióng Tâi-gí gín-á-si tē-it-miâ.

*Siá hō͘ chhiu-thiⁿ ê phoe
Joa̍h-thiⁿ tiām-tiām í-keng kòe
Hip joa̍h ê kéng-tì bô tè chhōe
Chhiu-thiⁿ ná si chhin-chhiūⁿ chi̍t-pak ōe
Chē tī liâng-têng gia̍h-thâu khòaⁿ bêng-goe̍h
Thiⁿ-chhiⁿ siám-sih phōaⁿ teng-hóe
Lûn tio̍h lí kah gún kau-pôe
Siūⁿ beh kā lí kóng chhut sim-lāi-ōe
M̄-chai án-chóaⁿ tùi lí lâi póe-hōe

Liâng-liâng ê chhiu-hong ûn-ûn-á chhoe
Chhoe kah chhiū-châng chhun bô kúi lúi hoe
Âng-âng ê png-á-hio̍h poe ah poe
Bí-lē ê png-á-hio̍h âng kah chhin-chhiūⁿ hoeh
Chi̍t-hio̍h chi̍t-hio̍h lóng sī góa ê pó-pòe
Ǹg-bāng éng-oán kah lí lâi pôe-tòe
Chhian-giân bān-gí san-bêng hái-sè
Chhàng tī kià bē chhut-khì ê chêng-phoe
讀hōo你聽:


文章屬作者個人意見,文責歸屬作者,本報提供意見交流平臺,不代表本報立場。