【台語世界／錄音】聽壽山講古

Gâu早！來阮遮chhit-thô 是m̄？ 看你ê穿插ká-ná對外圍á來--ê。Hăⁿ？你是專工來chhōe我開講，想beh知影阮在地ê故事？你內行--ê。人講”食肉食三層”，你若beh聽古tio̍h-ài chhōe老人。我足有歲ah，古早人叫我打鼓山、柴山、猴山，這陣人叫我壽山。
你問阮遮地號名ê由來 o͘？荷蘭時代阮遮有平埔族Makatao ê “Tha-a-kau-siā"，漢人來用漢字諧音寫做”打狗”。文字意思是拍狗。真僥倖，阮遮有拍狗、嘉義有拍貓，bē-su台灣ê原住民lóng leh 虐待動物leh。Á-nā 日本ê行船人是用我打鼓山ê名合in ê 諧音來號名，用ê漢字讀做台語就是“Ko͘-sa”。1920年，日本用khah雅氣ê漢字kā玩改名。音sio-siāng，台語讀做”高雄”。
阮高雄ê發展是ùi我對面ê旗津起頭--ê。往過叫做旗后，漢人就是tī hia 起山--ê。講kah hia ê 漢人hoⁿh實在食人夠夠：你to̍h m̄知in欺負平埔--ê 有gōa thiám，hia--ê Makatao人有gōa可憐！漢人mā鄙相西洋人，認為in漢文化上好！講實--ê，淪品行，漢人in拐人ê一切；論風俗，in會刣查某嬰，mā會食人肉；論道德，若有船落難tiâu tī海墘，無論在地---ê， 外國---ê，in隨變做海賊，搶物件、拍---人、甚至刣人mā敢！借問leh，按呢kám有khah文明？
講著旗后我tio̍h-ài講著馬雅各醫生。自伊1965年來咱台灣了，咱chit-ê海嶼才開始有西醫，mā koh再聽著基督ê福音。本底伊tī台南發展，落尾徙來阮遮。我看伊按呢用心照顧阮遮ê人，足感動---ê。伊mā引進白話字neh！ 台灣人學著漢字以外ê文字，才知世界ê潮流：像講動物保護、男女平等；he是比讀漢字 ---ê bat koh-khah 濟o͘！
馬醫生koh有1項貢獻。1871年伊邀請John Thomson來咱台灣行腳花。Chhōa 伊去濟濟所在hip相，mā有來阮遮。這是國際頭pái看著台灣真正ê行。
你kám知影咱台灣上早ê電火柱á tī taih設--ê？M̄-是tī台北o͘，是tī阮遮！1855年 ê時，有3間美國公司kah清國台灣道簽祕密契約，thang使用阮遮ê港口。M̄-koh，in mā ài提供炮船來對抗外圍á ê海賊。隔轉年，Matthew Rooney 船長to̍h完成碼頭ê設備，有chhāi電火柱á。日時升美國國旗、暗時點電火。這比1888年劉銘傳設--ê koh-khah早！
Beh講--ê iah有真濟，凡勢你直接去看19世紀西洋人寫ê冊khah 緊，khah清楚。像W.A. Pickering chit-ê台灣通，á koh有本身是領事ê博物學家 R. Swinhoe，真濟人lóng bat行腳到。看無仝文化ê人寫in對台灣ê觀點，是kài心適。
歹勢，kā你講chiah濟，希望你無棄嫌。Hăⁿ？你問我看世事演變了ê感想。Haiⁿh….我tī遮chiah-ni̍h kú ah，看chiah濟人來來去去，tī歷史ê台á頂上台、落台。Taⁿ, in lóng無--去 ah。”臭頭á” khah án-ná chhiaⁿ-iāⁿ mā死ah。我是感覺台灣人tio̍h-ài知影ka-tī ê歷史，chiah bē hông牽leh gōng-gōng-se̍h，認同錯誤。我看著台灣若hō͘對岸khap--tio̍h to̍h 悽慘落魄。鄭成功、清國、中華民國lóng仝款。Chóng--sī hoⁿh， 歷史ê空嘴ē kian-phí，nā 願意tī遮徛起，無論是原住民á-sī漢人，、西洋人á-sī東洋人，恁tio̍h 好好á起造ka-tī ê國家。有ka-tī êgiàn-giàn kah文字，有ka-tī文化ê底tì，按呢，chiah ē 出頭天！
台灣字（白話字）版
Gâu-chá! Lâi gún-chia chhit-thô sī-m̄? Khòaⁿ lí ê chhēng-chhah ká-ná tùi gōa-ûi-á lâi--ê. Hăⁿ? Lí sī choan-kang lâi chhōe góa khai-káng, siūⁿ-beh chai-iáⁿ gún chāi-tē ê kò͘-sū? Lí lāi-hâng--ê. Lâng kóng "chia̍h bah chia̍h sam-chân ", lí nā beh thiaⁿ kó͘ tio̍h-ài chhōe lāu-lâng. Góa chiok ū-hòe--a, kó͘-chá lâng kiò góa Táⁿ-kó͘-san, Chhâ-soaⁿ, Kâu-soaⁿ. Chit-chūn lâng kiò góa Siū-san.
Lí mn̄g gún-chia tē-hō-miâ ê iû-lâi o͘ ? Hô-lân sî-tāi gún-chia ū Pêⁿ-po͘-cho̍k Makatao ê “Tha-a-kau-siā" , Hàn-jîn lâi iōng Hàn-jī hâi-im siá chò "Táⁿ-káu", bûn-jī ì-sù sī phah-káu. Chin hiau-hēng, gún-chia ū phah-káu, Ka-gī ū phah-niau, bē-su Tâi-oân ê goân-chū-bîn lóng leh ge̍k-thāi tōng-bu̍t leh. Á-nā Ji̍t-pún ê kiâⁿ-chûn-lâng sī iōng góa Táⁿ-kó͘-soaⁿ ê miâ ha̍h in ê hâi-im lâi hō-miâ, iōng ê Hàn-jī tha̍k chò Tâi-gí to̍h-sī “Ko͘-sa”. 1920 nî, Ji̍t-pún iōng khah ngá-khì ê Hàn-jī kā gún kái-miâ; im sio-siāng, Tâi-gí tha̍k chò "Ko-hiông".
Gún Ko-hiông ê hoat-tián sī ùi góa tùi-bīn ê Kî-tin khí-thâu--ê. Éng-kòe kiò-chò Kî-āu. Hàn-jîn to̍h-sī tī hia khí-soaⁿ--ê. Kóng kah hia-ê Hàn-jîn hoⁿh si̍t-chāi chia̍h-lâng-kàu-kàu: lí to̍h m̄-chai in khi-hū Pêⁿ-po͘--ê ū gōa thiám, hia-ê Makatao-lâng ū gōa khó-liân! Hàn-jîn mā phì-siùⁿ Se-iûⁿ-lâng, jīn-ûi in Hàn-bûn-hòa siōng-hó! Kóng-si̍t--ê, lūn phín-hēng, Hàn-jîn in koái lâng ê it-chhè ; lūn hong-sio̍k, in ē thâi cha-bó͘-eⁿ , mā ē chia̍h lâng-bah; lūn tō-tek, nā ū chûn lo̍h-lān tiâu tī hái-kîⁿ, bô-lūn chāi-tē--ê, gōa-kok--ê, in sûi piàn chò hái-chha̍t, chhiúⁿ mi̍h-kiāⁿ, phah--lâng, sīm-chì thâi-lâng mā káⁿ! Chioh-mn̄g leh, án-ne kám ū khah bûn-bêng？

Kóng-tio̍h Kî-āu góa tio̍h-ài kóng-tio̍h Má Ngá-kok i-seng. Chū i 1865 nî lâi lán Tâi-oân liáu, lán chit-ê hái-sū chiah khai-sí ū se-i, mā koh-chài thiaⁿ-tio̍h Ki-tok ê hok-im. Pún-té i tī Tâi-lâm hoat-tián, lo̍h-bóe sóa-lâi gún-chia. Góa khòaⁿ i án-ne iōng-sim chiàu-kò͘ gún-chia ê lâng, chiok kám-tōng--ê. I mā ín-chìn Pe̍h-ōe-jī neh! Hō͘ Tâi-oân-lâng o̍h-tio̍h Hàn-jī í-gōa ê bûn-jī, chai-iáⁿ sè-kài ê tiâu-liû: chhiūⁿ-kóng tōng-bu̍t pó-hō͘, lâm-lú pêng-téng; he sī pí tha̍k Hàn-jī--ê bat koh-khah chē o͘！
Má i-seng koh ū chi̍t-hāng kòng-hiàn. 1871 nî i iau-chhiáⁿ (John) Thomson lâi lán Tâi-oân kiâⁿ-kha-hoe. Chhōa i khì chē-chē só͘-chāi hip-siòng, mā ū lâi gún-chia. Che sī kok-chè thâu-pái khòaⁿ-tio̍h Tâi-oân chin-chiàⁿ ê hêng.
Lí kám chai-iáⁿ lán Tâi-oân siōng-chá ê tiān-hóe-thiāu-á tī taih siat--ê? M̄-sī tī Tâi-pak o͘, sī tī gún-chia! 1855 nî ê sî , ū 3 keng Bí-kok kong-si kah Chheng-kok Tâi-oân-tō chhiam pì-bi̍t khè-iok, thang sú-iōng gún-chia ê káng-kháu. M̄-koh, in mā ài thê-kiong phàu-chûn lâi tùi-khòng gōa-ûi-á ê hái-chha̍t. Keh-tńg-nî, Matthew Rooney chûn-tiúⁿ to̍h oân-sêng bé-thâu ê siat-pī, ū chhāi tiān-hóe-thiāu-á. Ji̍t-sî seng Bí-kok kok-kî, àm-sî tiám tiān-hóe. Che pí 1888 nî Lâu Bêng-thoân siat--ê koh-khah chá leh!
Beh kóng--ê iah chin chē , hoān-sè lí ti̍t-chiap khì khòaⁿ 19 sè-kí Se-iûⁿ-lâng siá ê chheh khah kín, khah chheng-chhó. Chhiūⁿ (W.A.) Pickering chit-ê Tâi-oân-thong, á koh-ū pún-sin sī léng-sū ê phok-bu̍t ha̍k-ka (R) Swinhoe, chin-chē lâng lóng bat kiâⁿ-kha-kàu. Khòaⁿ bô-kāng bûn-hòa ê lâng siá in tùi Tâi-oân ê koan-tiám, sī kài sim-sek.
Pháiⁿ-sè, kā lí kóng chiah chē, hi-bāng lí bô khì-hiâm. Hăⁿ? lí mn̄g góa khòaⁿ sè-sū ián-piàn liáu ê kám-sióng? Haiⁿh….Góa tī chia chiah-nih kú--a, khòaⁿ chiah chē lâng lâi-lâi-khì-khì, tī le̍k-sú ê tâi-á-téng chiūⁿ-tâi, lo̍h-tâi; taⁿ, in lóng bô--khì a, “Chhàu-thâu-á” khah án-ná chhiaⁿ-iāⁿ mā sí--a. Góa sī kám-kak Tâi-oân-lâng tio̍h-ài chai-iáⁿ ka-tī ê le̍k-sú, chiah-bē hông khan leh gōng-gōng-se̍h, jīn-tông chhò-gō͘. Góa khòaⁿ-tio̍h Tâi-oân nā hō͘ tùi-hōaⁿ khap--tio̍h to̍h chhi-chhám lo̍k-phek; Tēⁿ Sêng-kong, Chheng-kok, Tiong-hôa-bîn-kok lóng kāng-khoán. Chóng--sī hoⁿh, le̍k-sú ê khang-chhùi ē kian-phí, nā goān-ì tī chia khiā-khí, bô-lūn sī goân-chū-bîn á-sī Hàn-jîn, Se-iûⁿ-lâng á-sī Tang-iûⁿ-lâng, lín to̍h hó-hó-a khí-chō ka-tī ê kok-ka, ū ka-tī ê gí-giân kah bûn-jī, ū ka-tī bûn-hòa ê té-tì; án-ni, chiah-ē chhut-thâu-thiⁿ!
讀hōo你聽：

文章屬作者個人意見，文責歸屬作者，本報提供意見交流平台，不代表本報立場。