【台語世界/錄音】聽大尖石講古

食飽未?來阮墾丁行跤花hoⁿ?Hăⁿ? 你想beh請教我bat看過1ê歷史事件boh

你講ê是1867年美國船Ló͘-bò(Rover)事件hioh?He我當然bat看過!我是大尖石neh,Hàn-th(Hunt)船長in翁á某kah規陣人著是tī我面頭前ê沙埔上岸--ê ah!M̄-koh無外久著hō͘ Ku-á-lut社ê人當做侵略者kā刣死,kan-taⁿ 1 ê走過手!He mā 袂使怪in,in bat hō͘ 白人險險á kā 滅族leh!

在來外國船tī咱Formosa出代誌,清國lóng放外外無要無緊;hit-kái美國袂堪得氣,領事Le Chiàng-toh(Le Gendre)m̄放in soah。清國頭殼mo͘h leh 燒,辯講阮chia m̄是in管--ê。He mā是有影lah!1870年代清國ê勢力mā才到枋寮niâ,東部koh-khah免講!彼陣阮chia有Su-khá-lo̍h(Suqaro)-kok,是原住民18社ê聯盟,是Ti-lá-sok(Tilasok) 社ê總頭目做王, 王城設tī Lí-tek,chit-má ê 人真ài去hia看山後鳥。

英國kah美國有分別來拍阮neh!槍聲砲聲phìn-phòng叫,草埔ê花鹿á是驚到beh死起跤lōng。Ku-á-lut社有khah贏面,兩國無伊法;只好先轉去Táⁿ-káu才koh拍算,Le Chiàng-toh繼續拚外交討公道。

Hàn-th夫人ê後頭厝有倩Hò͘-ǹg(Horn)來chhōe屍體,伊去Táⁿ-káu拜託Phi̍h-kho̍h-lín(Pickering)鬥相共。講到Phi̍h-kho̍h-lín這ê英國人確實有才調;會曉台語、北京語、西班牙語kah淡薄á客語,講話精光;bat kah平埔族原住民、漢人、清國官交陪pôaⁿ-nóa,知影鋩角;chhōe伊翻譯鬥跤手是著--ê。我看伊chhōa Hò͘-ǹg四界走chông,去到社寮Pó-le̍k 探聽,去到Tōa-chhiū-pâng kah Liông-loân-siā ê人交涉;有影是熱心koh拚勢,hō͘ Hò͘-ǹg足感心--ê;我mā是。Hit-pái,Phi̍h-kho̍h-lín koh加救幾nā ê別隻船ê人出來。

彼當陣有風聲講清國tī美國ê壓力之下beh出兵,Su-khá-lo̍h-kok按算beh hō͘ in 一頓粗飽。In ê 聯盟有18社,勇士有1,100 ê, Á-mí-s奴才有1,500 ê, 若真正chhiâng--起-來這聲代誌著大條a, m̄才會阮chia ê漢人頭人mā來拜託Phi̍h-kho̍h-lín鬥跤手。

Chia-ê 講台語kah客語ê漢人其實常在teh相tak,為著mài”龍虎交戰,龜鱉受害”,mā著頭pái合作。In kā Phi̍h-kho̍h-lín講會當chhōa in去 kah Thó-khí-thà-kh(Toketok)講看māi,hō͘代誌和平收尾。Thó-khí-thà-kh是總頭目ê小弟,kah in有交情。漢人tī chia kā 原住民租田做穡真久a,生活安定;hō͘頭目統治mā khah 贏u-khu ê清國官管。In koh講清國兵仔比草蜢仔koh-khah 恐怖,干焦會蹧躂gó͘-kak,損斷in niâ;若對兵仔好款待,in會紲手sa in ê 物件,nā m̄ hō͘ in,著掠in ê 婦女,á-sī kā in 刣--死。你講這kah戰後ê中國兵仔是m̄是真仝?

路尾清國真正有出兵neh!是劉明燈chhōa頭,Le Chiàng-toh押隊--ê。兵仔mā真正紲手搶劫。若m̄是Le Chiàng-toh求情,hia-ê兵仔穩死--ê。Phi̍h-kho̍h-lín緊kā漢人ê建議講hō͘ Le Chiàng-toh知,tī雙pêng走chông chhiâu代誌,甚至kah Thó-khí-thà-kh koh 結拜leh!

Chit-ê 事件結局著是簽約。Thó-khí-thà-kh真有理氣,雖然m̄驚美國mā m̄驚清國,m̄-koh原意和平收煞,確實有領袖ê氣魄。Phi̍h-kho̍h-lín thang人o-ló,肯定伊ê貢獻。Hò͘-ǹg認為若m̄是有Phi̍h-kho̍h-lín按呢弄險拚勢出力,無論是伊á-sī Le Chiàng-toh,beh完成任務是真oh--ê。

時勢演變到taⁿ,Ku-á-lut社kah Liông-loân社早著漢化a,Thó-khí-khà-kh ê後裔到日本時代mā仝款;這是歷史ê無奈。21世紀ê墾丁逐家lóng kah意行跤到,除了耍水踅大街,有幾ê人知影chia-ê歷史leh?Hàiⁿ! 天轉暗a,你m̄-thang siuⁿ 晏走,另日á chiah-koh來講,阮小弟小尖山mā真ài話仙o͘h!

台灣字(白話字)版
Thiaⁿ Tōa-chiam-chio̍h Kóng-kó͘

Chia̍h-pá boeh? Lâi gún Khún-teng kiâⁿ-kha-hoe hoⁿ? Hăⁿ? Lí siūⁿ-beh chhéng-kàu góa bat khòaⁿ-kòe chi̍t-ê le̍k-sú sū-kiān boh?

Lí kóng--ê sī 1867 nî Bí-kok chûn Ló͘-bò(Rover) sū-kiāⁿ hioh? He góa tong-jiân mā bat khòaⁿ-kòe! Góa sī Tōa-chiam-chio̍h neh, Hàn-th(Hunt) chûn-tiúⁿ in ang-á-bó͘ kah kui-tīn-lâng to̍h-sī tī góa bīn-thâu-chêng ê soa-po͘ chiūⁿ-hōaⁿ--ê ah! M̄-koh bô gōa-kú to̍h hō͘ Ku-á-lut siā ê lâng tòng-chò sī chhim-lio̍k-chiá kā thâi--sí, kan-taⁿ chi̍t-ê cháu-kòe-chhiú! He mā bē-sái koài--in, in bat hō͘ pe̍h-lâng hiám-hiám-á kā bia̍t-cho̍k leh!

Chāi-lâi gōa-kok chûn tī lán Formosa chhut-tāi-chì, Chheng-kok lóng pàng-gōa-gōa bô-iàu-bô-kín; hit-kái Bí-kok bē-kham-tit khì, léng-sū Le Chiàng-toh(Le Gendre)m̄ pàng in soah. Chheng-kok thâu-khak mo͘h leh sio, piān kóng gún-chia m̄-sī in koán--ê. He mā-sī ū-iáⁿ lah! 1870 nî-tāi Chheng-kok ê sè-la̍t mā chiah kàu Pang-liâu niâ, Tang-pō͘ koh-khah bián-kóng! Hit-chūn gún-chia ū Su-khá-lo̍h(Suqaro)-kok , sī Goân-chū-bîn 18 siā ê liân-bêng, sī Ti-lá-sok(Tilasok) siā ê chóng-thâu-ba̍k chò ông, ông-siâⁿ siat tī Lí-tek, chit-má ê lâng chin ài khì hia khòaⁿ soaⁿ-āu-chiáu.

Eng-kok kah Bí-kok ū hun-pia̍t lâi phah gún neh! Chhèng-siaⁿ phàu-siaⁿ phìn-phòng-kiò, chháu-po͘ ê hoe-lo̍k-á sī kiaⁿ kah beh sí khí-kha-lōng. Ku-á-lut siā ū khah iâⁿ-bīn, lióng kok bô i ê hoat; chí-hó seng tńg-khì Táⁿ-káu chiah-koh phah-sǹg, Le Chiàng-toh kè-sio̍k piàⁿ gōa-kau thó kong-tō.

Hàn-th hu-jîn ê āu-thâu-chhù ū chhiàⁿ Hò͘-ǹg(Horn) lâi chhōe sí-thé, i khì Táⁿ-káu pài-thok Phi̍h-kho̍h-lín(Pickering) tàu-saⁿ-kāng. Kóng kah Phi̍h-kho̍h-lín chit-ê Eng-kok-lâng khak-si̍t ū châi-tiāu; ē-hiáu Tâi-gí, Pak-kiaⁿ-gí, Se-pan-gâ-gí kah tām-po̍h-á Kheh-gí, kóng-ōe cheng-kong; bat kah Pêⁿ-po͘-cho̍k Goân-chū-bîn, Hàn-jîn, Chheng-kok koaⁿ kau-pôe pôaⁿ-nóa, chai-iáⁿ mê-kak; chhōe i hoan-e̍k tàu-kha-chhiú sī tio̍h--ê. Góa khòaⁿ i chhōa Hò͘-ǹg sì-kè cháu-chông, khì kàu Siā-liâu Pó-le̍k thàm-thiaⁿ, khì kàu Tōa-chhiū-pâng kah Liông-loân-siā ê lâng kau-sia̍p; ū-iáⁿ sī jia̍t-sim koh piàⁿ-sì, hō͘ Hò͘-ǹg chiok kám-sim--ê; góa mā-sī. Hit-pái, Phi̍h-kho̍h-lín koh ke kiù kú-nā-ê pa̍t chiah chûn ê lâng chhut--lâi.

Hit-tang-chūn ū hong-siaⁿ kóng Chheng-kok tī Bí-kok ê ap-le̍k chi-hā beh chhut-peng, Su-khá-lo̍h-kok àn-sǹg beh hō͘ in chi̍t-tǹg chho͘-pá. In-ê liân-bêng ū 18 siā, ióng-sū ū 1,100 ê, Á-mí-s lô͘-châi ū 1,500--ê, nā chin-chiàⁿ chhiâng--khí-lâi chit-siaⁿ tāi-chì to̍h tōa-tiâu a, m̄-chiah-ē gún-chia ê Hàn-jîn thâu-lâng mā lâi pài-thok Phi̍h-kho̍h-lín tàu-kha-chhiú.

Chia-ê kóng Tâi-gí kah Kheh-gí ê Hàn-jîn kî-si̍t chhiâng-chāi leh sio-tak, ūi-tio̍h mài “liông hó͘ kau-chiàn, ku pih siū-hāi”, mā tio̍h thâu-pái ha̍p-chok. In kā Phi̍h-kho̍h-lín kóng ē-tàng chhōa i khì kah Thó-khí-thà-kh(Toketok) kóng khòaⁿ-māi, hō͘ tāi-chì hô-pêng siu-bóe. Thó-khí-thà-kh sī Chóng-thâu-ba̍k ê sió-tī , kah in ū kau-chêng. Hàn-jîn tī chia kā Goân-chū-bîn cho͘ chhân chò-sit chin kú a, seng-oa̍h an-tēng; hō͘ thâu-ba̍k thóng-tī mā khah-iâⁿ hō͘ u-khu ê Chheng-kok-koaⁿ koán. In koh kóng Chheng-kok peng-á pí chháu-mé-á koh-khah khióng-pò͘, kan-taⁿ ē chau-that gó͘-kak, sńg-tn̄g in niâ; nā tùi peng-á hó-khoán-thāi, in ē sòa-chhiú sa in ê mi̍h-kiāⁿ, nā m̄ hō͘ in, to̍h lia̍h in ê hū-lú, á-sī kā in thâi--sí. Lí kóng che kah chiàn-āu ê Tiong-kok-peng sī-m̄-sī chin kâng?

Lo̍h-bóe Chheng-kok chin-chiàⁿ ū chhut-peng neh! Sī Lâu Bêng-teng chhōa-tūi, Le Chiàng-toh ah-tūi--ê. Peng-á mā chin-chiàⁿ sòa-chhiú chhiúⁿ-kiap. Nā m̄-sī Le Chiàng-toh kiû-chêng, hia-ê peng-á ún sí--ê. Phi̍h-kho̍h-lín kín kā Hàn-jîn ê kiàn-gī kóng hō͘ Le Chiàng-toh chai, tī siang-pêng cháu-chông chhiâu tāi-chì, sīm-chì kah Thó-khí-thà-kh koh kiat-pài leh!

Chit-ê sū-kiāⁿ ê kiat-kio̍k to̍h-sī chhiam-iok. Thó-khí-thà-kh chin ū lí-khì, sui-jiân m̄-kiaⁿ Bí-kok mā m̄-kiaⁿ Chheng-kok, m̄-koh goān-ì hô-pêng siu-soah, khak-si̍t ū léng-siù ê khì-phek. Phi̍h-kho̍h-lín thang-lâng o-ló, khéng-tēng i-ê kòng-hiàn. Hò͘-ǹg jīn-ûi nā m̄-sī ū Phi̍h-kho̍h-lín án-ne lāng-hiám piàⁿ-sì chhut-la̍t, bô-lūn sī i á-sī Le Chiàng-toh, beh oân-sêng jīm-bū sī chin oh--ê.

Sî-sè ián-piàn kàu taⁿ, Ku-á-lut siā kah Liông-loân siā chá to̍h Hàn-hòa a, Thó-khí-khà-kh ê hō͘-è kàu Ji̍t-pún sî-tāi mā kāng-khoán; che sī le̍k-sú ê bû-nāi. 21 sè-kí ê Khún-teng ta̍k-ke lóng kah-ì kiâⁿ-kha-kàu, tû-liáu sńg-chúi se̍h tōa-ke, ū kúi-ê lâng chai-iáⁿ chia-ê le̍k-sú leh? Hàiⁿ! Thiⁿ tńg àm a, lí m̄-thang siuⁿ óaⁿ cháu, lēng-ji̍t-á chiah-koh lâi káng, gún sió-tī Sió-chiam-soaⁿ mā chin ài ōe-sian o͘h!

讀hōo你聽:


文章屬作者個人意見,文責歸屬作者,本報提供意見交流平台,不代表本報立場。