【台語世界／錄音】元宵節Ioh謎猜ê由來

文、錄音／A-ka（退休老師）
Tī古早古早，有一ê體格生做瘦抽瘦抽、面肉黃酸黃酸ê員外，in tau家財萬貫，有夠好額ê好額。M̄-kú，伊ê目頭chiâⁿ koân，看人kan-taⁿ看外表。Nā是看著穿插體面chhia-iāⁿ ê人，著kā巴結po-so、phô͘-phô͘-tháⁿ-tháⁿ；nā是看著穿插舊àu舊臭，一身軀衫仔褲破糊糊ê人，著看伊無目地，講話m̄是chiàⁿ-khau著是tò-siah。因為這ê員外做人現實，又koh看koân無看低，所以ta̍k-ê lóng叫伊「笑面虎」。
有一工，這ê「笑面虎」in tau來兩ê人，一ê叫做李才，一ê叫做王少。李才穿一su綾羅馬褂，看起來chiâⁿ有pān；王少穿一su舊舊、補了koh再補ê粗布衫，看起來chiâⁿ狼狽。「笑面虎」對待李才是chhùi笑目笑，請坐koh奉茶，李才開chhùi beh kā借一百兩銀，「笑面虎」真a-sa-lí，一聲著答應。
反倒轉對待王少，「笑面虎」連用正眼kā看- -一下mā無。王少beh kā借一斗米thang好過年，「笑面虎」隨開chhùi kā phì-siùⁿ講：「你這ê臭乞食，睏bóng睏，免siàu想本大爺會借你一粒番薯簽米。」無等王少講soah，著kā趕走ah。
王少tī轉去厝ê路- -nih，想著家己hō͘「笑面虎」按呢chau-that，心肝內chiâⁿ憤慨，著呸chhùi-noā咒懺講：「笑面虎ah笑面虎，你做人實在有夠超過，有一工，我一定beh hō͘你歹看面。」
元宵暝hit一暗，家家戶戶tng leh食圓仔、賞花燈ê時，王少手gia̍h一pha鼓仔燈，來到「笑面虎」in tau ê門腳口，khah特別- -ê是，hit pha鼓仔燈頂面寫一首詩。
「笑面虎」是青盲牛，m̄-bat半字。一看著王少著開chhùi kā罵講：「你這ê sàn-chhiah鬼，koh來chia beh創啥？我已經講- -過，無beh借著是無beh借，你iáu koh bē死心，真正是圓仔炒麵線—ko-ko纏ah！」
「笑面虎」想beh tiàm眾人ê面頭前繼續kā khau-sé，著大聲hoah講：「Ta̍k-ê緊來看o͘h！王仔少gia̍h一pha足奇怪ê鼓仔燈 o͘h！」
眾人圍óa- -來，一看著鼓仔燈頂面ê詩，lóng笑kah強beh làu ē-hâi，kan-taⁿ「笑面虎」霧sà-sà，m̄知ta̍k-ê teh笑啥，著趕緊叫siàu-pâng- -ê來唸hō͘伊聽。Siàu-pâng- -ê著大聲唸：「頭尖身幼白ná銀，目睭生tī kha-chhng- -nih，稱無半兩重，認衫無認人。」
「笑面虎」聽一下kiàn-siàu轉受氣，兩蕊目睭青gìn-gìn展kah大大蕊，chhùi齒根咬ân-ân，大聲hoah講：「你實在真好大膽，你是啥物kha-siàu，竟然也敢烏白罵本大爺！」
王少即時kā應講：「冤枉o͘h！實在真冤枉！各位鄉親ah！請lín來做公親，看我敢有罵伊笑面虎！」
「笑面虎」氣phut-phut，hoah講：「騙siáu- -ê，你寫這首詩，m̄是teh罵- -我，無是teh罵啥人？」
王少一ê面仔笑gi-gi，ûn-ûn仔kā講：「員外ah，你siuⁿ過多疑lo͘h，che kan-taⁿ是一ê謎猜，謎底是針，thīⁿ衫ê針lah。」
眾人tī邊仔聽了lóng phah-pho̍k-á hoah讚！「笑面虎」這聲是é-káu- -ê teh死囝，鼻仔摸leh做伊tiām-tiām仔行- -轉去。
王少這pái gia̍h這pha鼓仔燈，真正是一兼二顧，摸蜊仔兼洗褲。M̄-nā報了niáu-chhí-á冤，為家己出一口氣，而且koh tī眾人ê面前展才情，大大出風頭，轟動kui-ê庄仔頭。
就按呢，隔轉年ê元宵節，著有濟濟人lóng o̍h王少，將謎猜寫tī鼓仔燈頂面，hō͘賞花燈ê人lóng來ioh看māi leh。後來，ta̍k年ê元宵節來ioh謎猜，著變成一種真文雅、真趣味ê活動，一直流傳到chit-má。
台灣字（白話字）版
Goân-siau-cheh Ioh Bī-chhai ê Iû-lâi
Tī kó͘-chá kó͘-chá, ū chi̍t ê thé-keh seⁿ chò sán-thiu sán-thiu, bīn-bah n̂g-sng n̂g-sng ê oân-gōe, in tau kai-châi-bān-koàn, ū-kàu hó-gia̍h ê hó-gia̍h. M̄-kú, i ê ba̍k-thâu chiâⁿ koân, khoàⁿ lâng kan-taⁿ khoàⁿ goā-piáu. Nā-sī khoàⁿ-tio̍h chhēng-chhah thé-bīn chhia-iāⁿ ê lâng, tio̍h kā pa-kiat po-so, phô͘-phô͘-tháⁿ-tháⁿ. Nā-sī khoàⁿ-tio̍h chhēng-chhah kū-àu-kū-chhàu, chi̍t sin-khu saⁿ-á-khò͘ phoà-kô͘-kô͘ ê lâng, tio̍h khoàⁿ i bô ba̍k-tē, kóng-ōe m̄-sī chiàⁿ-khau tio̍h-sī tò-siah. In-ūi chit ê oân-gōe chò-lâng hiān-si̍t, iū-koh khoàⁿ koân bô khoàⁿ kē, só͘-í ta̍k-ê lóng kiò i “Chhiò-bīn-hó͘”.
Ū chi̍t-kang, chit ê Chhiò-bīn-hó͘ in tau lâi nn̄g ê lâng, chi̍t ê kiò chò Lí Châi, chi̍t ê kiò chò Ông Siàu. Lí Châi chhēng chi̍t su lêng-lô bé-koà, khoàⁿ- -khí-lâi chiâⁿ ū-pān. Ông Siàu chhēng chi̍t su kū-kū, pó͘ liáu koh-chài pó͘ ê chho͘-pò͘-saⁿ, khoàⁿ- -khí-lâi chiâⁿ liông-pōe. Chhiò-bīn-hó͘ tùi-thāi Lí Châi sī chhùi-chhiò ba̍k-chhiò, chhiáⁿ-chē koh hōng-tê. Lí Châi khui-chhùi beh kā chioh chi̍t-pah niú-gîn, Chhiò-bīn-hó͘ chin a-sa-lí, chi̍t-siaⁿ tio̍h tah-èng.
Hoán-tò-tńg tùi-thāi Ông Siàu, Chhiò-bīn-hó͘ liân iōng chiàⁿ-gán kā khoàⁿ- -chi̍t-ē mā bô. Ông Siàu beh kā chioh chi̍t-táu bí thang-hó kòe-nî. Chhiò-bīn-hó͘ sûi khui-chhùi kā phì-siùⁿ kóng, “Lí chit ê chhàu khit-chia̍h, khùn bóng khùn, bián siàu-siūⁿ pún toā-iâ ē chioh lí chi̍t lia̍p han-chî-chhiam-bí.” Bô tán Ông Siàu kóng soah, tio̍h kā kóaⁿ-cháu ah.
Ông Siàu tī tńg-khì chhù ê lō͘- -nih, siūⁿ-tio̍h ka-kī hō͘ Chhiò-bīn-hó͘ án-ne chau-that, sim-koaⁿ lāi chiâⁿ hùn-khài, tio̍h phùi chhùi-noā chiù-chhiàm kóng, “Chhiò-bīn-hó͘ ah Chhiò-bīn-hó͘, lí chò-lâng si̍t-chāi ū-kàu chhiau-kòe, ū chi̍t-kang, góa it-tēng beh hō͘ lí pháiⁿ-khoàⁿ-bīn.”
Goân-siau-mê hit chi̍t-àm, ke-ke-hō͘-hō͘ tng leh chia̍h îⁿ-á, siúⁿ hoe-teng ê sî, Ông Siàu chhiú gia̍h chi̍t pha kó͘-á-teng, lâi kàu Chhiò-bīn-hó͘ in tau ê mn̂g-kha-kháu. Khah te̍k-pia̍t- -ê sī, hit pha kó͘-á-teng téng-bīn siá chi̍t siú si.
Chhiò-bīn-hó͘ sī chheⁿ-mê-gû, m̄-bat poàⁿ-jī. Chi̍t khoàⁿ-tio̍h Ông Siàu tio̍h khui-chhùi kā mē kóng, “Lí chit ê sàn-chhiah-kúi, koh lâi chia beh chhòng-siáⁿ? Góa í-keng kóng- -kòe, bô beh chioh tio̍h-sī bô beh chioh, lí iáu koh bē sí-sim, chin-chiàⁿ sī îⁿ-á chhá mī-soàⁿ- -ko-ko-tîⁿ ah!”
Chhiò-bīn-hó͘ siūⁿ beh tiàm chèng-lâng ê bīn-thâu-chêng kè-sio̍k kā khau-sé, tio̍h toā-siaⁿ hoah kóng, “Ta̍k-ê kín lâi khoàⁿ o͘h! Ông-á Siàu gia̍h chi̍t pha chiok kî-koài ê kó͘-á-teng o͘h!”
Chèng-lâng ûi óa- -lâi, chi̍t khoàⁿ-tio̍h kó͘-á-teng téng-bīn ê si, lóng chhiò kah kiông beh làu ē-hâi. Kan-taⁿ Chhiò-bīn-hó͘ bū-sà-sà, m̄-chai ta̍k-ê teh chhiò siáⁿ, tio̍h kóaⁿ-kín kiò siàu-pâng- -ê lâi liām hō͘ i thiaⁿ. Siàu-pâng- -ê tio̍h toā-siaⁿ liām, “Thâu chiam sin iù pe̍h ná gîn, ba̍k-chiu seⁿ tī kha-chhng- -nih, chhìn bô poàⁿ-niú tāng, jīn saⁿ bô jīn lâng.”
Chhiò-bīn-hó͘ thiaⁿ- -chi̍t-ē, kiàn-siàu tńg siū-khì, nn̄g lúi ba̍k-chiu chheⁿ-gìn-gìn tián kah toā-toā-lúi, chhùi-khí-kin kā ân-ân, toā-siaⁿ hoah kóng, “Lí si̍t-chāi chin hó toā-táⁿ, lí sī siáⁿ-mih kha-siàu, kèng-jiân iā káⁿ o͘-pe̍h mē pún toā-iâ!”
Ông Siàu chek-sî kā ìn kóng, “Oan-óng o͘h! Si̍t-chāi chin oan-óng! Kok-ūi hiong-chhin ah! Chhiáⁿ lín lâi chò kong-chhin, khoàⁿ góa kám ū mē i Chhiò-bīn-hó͘!”
Chhiò-bīn-hó͘ khì-phut-phut, hoah kóng, “Phiàn-siáu- -ê, lí siá chit siú si, m̄-sī teh mē- -góa, bô sī teh mē siáⁿ lâng?”
Ông Siàu chi̍t ê bīn-á chhiò-gi-gi, ûn-ûn-á kā kóng, “Goân-gōe ah, lí siuⁿ-kòe to-gî lo͘h, che kan-taⁿ sī chi̍t ê bī-chhai, bī-té sī chiam, thīⁿ saⁿ ê chiam lah.”
Chèng-lâng tī piⁿ-á thiaⁿ liáu lóng phah-pho̍k-á hoah chán! Chhiò-bīn-hó͘ chit-siaⁿ sī é-káu- -ê teh sí kiáⁿ, phīⁿ-á bong leh chò i tiām-tiām-á kiâⁿ- -tńg-khì.
Ông Siàu chit pái gia̍h chit pha kó͘-á-teng, chin-chiàⁿ sī it-kiam-jī-kò͘, bong lâ-á kiam sé khò͘. M̄-nā pò liáu niáu-chhí-á-oan, ūi ka-kī chhut chi̍t kháu-khùi, jî-chhiáⁿ koh tī chèng-lâng ê bīn-chêng tián châi-chêng, toā-toā chhut hong-thâu, hong-tōng kui-ê chng-á-thâu.
Chiū án-ne, keh-tńg-nî ê Goân-siau-cheh, tio̍h ū chē-chē lâng lóng o̍h Ông Siàu, chiong bī-chhai siá tī kó͘-á-teng téng-bīn, hō͘ siúⁿ hoe-teng ê lâng lóng lâi ioh khòaⁿ-māi leh. Āu- -lâi, ta̍k-nî ê Goân-siau-cheh lâi ioh bī-chhai, tio̍h piàn-sêng chi̍t chióng chin bûn-ngá, chin chhù-bī ê oa̍h-tāng, it-ti̍t liû-thoân kàu chit-má.
讀hōo你聽